Avrupa’nın Doğal Gaz İhtiyacı
2019 yılında, dünyada, 801.5 milyar metreküp doğal gaz’ın boru hatları ile taşınması uluslararası ticarete konu olmuştur. Avrupa’nın doğal gaz ihtiyacı ‘nın yarıdan fazlası kıta haricinden gelmektedir. Avrupa Bölgesi’nde 471,3 milyar metreküp doğal gaz uluslararası boru hatları ile taşınmıştır. Bölge içindeki en büyük tedarikçiler 109,1 milyar metreküple Norveç, 38,2 milyar metreküp ile Hollanda’dır. Diğer Avrupa Bölgesi ülkeleri de toplam 90,5 milyar metreküp doğal gazı Avrupa içinde ihraç etmiştir. 235 milyar metreküp ise başta Rusya olmak üzere çevre bölgelerden temin edilir.
1.Rusya’dan Avrupa’ya Giden Boru Hatları
Rusya’nın 2018-2019 yıllarında Avrupa’ya doğalgaz ihracatı yıllık yaklaşık 200 milyar metreküp seviyesinde gerçekleşmiştir. Rusya’dan, Avrupa’ya, gaz boru hatlarının tamamlanmasıyla yıllık 250 milyar metreküp doğalgaz ihraç kapasitesine ulaşılacaktır.
1.2 Nord Stream Doğal Gaz Boru Hattı
Avrupa ve Asya arasındaki en önemli hatlarından birisi, Rusya ile Avrupa’yı Baltık Denizi üzerinden direkt bağlayan Nord Stream doğalgaz boru hattıdır. 1224 km uzunluğunda ve yıllık 55 milyar m3 doğal gaz taşıma kapasitesine sahiptir. 2010 Nisan’da inşası başlayan boru hattının ilk fazı 2011 Kasım’da başlanmıştır. İkinci fazı ise 2012 Ekim’de tamamlanarak işletilmeye başlanmıştır. Doğalgaz boru hattının güzergahı üzerinde ulusal çıkarlar ve kullanılan ileri teknoloji sayesinde en az 50 yıl aktif olması beklenmektedir.
Nord Stream Doğalgaz Boru Hattı’nın iki fazının da aktif olmasını müteakiben yapılan çalışmalarda daha fazla gaz akışının ekonomik ve teknik olarak mümkün olduğunun anlaşılmasıyla beraber ve Avrupa’nın doğal gaz ihtiyacının yerel üretim miktarının üzerinde artacağı düşünülerek; Nisan
2017’de yine 2 fazdan oluşan ve yıllık toplam 55 milyar m3 doğal gaz taşıma kapasitesine sahip olması planlanan Nord Stream 2 Doğal Gaz Boru Hattı’nın, Avrupalı ortakları ENGIE, Omv, Royal Dutch Shell, Uniper, ve Wintershall firmalarının proje maliyetinin yarısına ortak olmasıyla birlikte 2018 Eylül’de Baltık Denizi’ndeki boru döşeme faaliyetleri başlamıştır. Projenin tamamlanması ile Avrupa’nın doğalgaz konusunda Rusya’ya bağımlılığının daha da artacağını düşünen A.B.D., projenin inşasına teknik destek sağlayan firmalara karşı yaptırım uygulamıştır.
Ve Avrupa’nın kendisinden LNG formunda doğalgaz ithal etmesini talep etmiştir. Rus yetkililer ise yaptıkları açıklamalarda uygulanan yaptırımların sadece boru hattının inşasına yönelik olduğunu, işletilmesine yönelik olmadığını ve boru hattı ile sağlanan doğalgazın A.B.D.’den ithal edilen LNG formundaki doğal gaza göre %20 daha ucuz olduğunu belirtmişlerdir. Eylül 2021 itibariyle Nord Stream 2 Proje’sinin inşaatı tamamlanmıştır.
1.3 Ukrayna Üzerinden Avrupa’ya Ulaşan Doğal Gaz Boru Hatları
Avrupa’nın doğal gaz ihtiyacı Rusya’nın Ukrayna üzerinden geçen bir çok boru hattı ile karşılanır. Toplam kapasiteleri 100 milyar metreküpü aşan hatlar sayesinde Ukrayna üzerinden Orta, Batı, Güney Avrupa’ya doğalgaz ulaştırılabilmektedir. 2006 yılında Rusya ve Ukrayna arasında yaşanan doğalgaz krizinde, Avrupa’ya giden doğalgaz miktarı %30 azalmıştır. 2009 ve 2014 yılında yaşanan krizlerden bu hat çok etkilenmiştir. 2019 yılında, bu boru hatlarının 2024 yılı sonuna kadar kullanımını garanti altına alan anlaşma Gazprom ve Naftogaz arasında imzalanmıştır.
2014 yılında bu iki şirket birbirleri aleyhinde anlaşma hükümlerini yerine getirmedikleri gerekçesiyle Stockholm Ticaret Odası Tahkim Enstitüsü’ne başvuruda bulundu. 17 milyar dolarlık tazminat talep etmişlerdir. Tahkim heyeti Gazprom’un Naftogaz’a 3 milyar dolar tazminat ödemesini hükmetmiştir. Karardan yaklaşık 1 hafta önce Gazprom Naftogaz’a 2.9 milyar dolar ödeme yaptığını duyurmuştur. Ukrayna üzerinden anlaşmanın ilk yılında yıllık 65 milyar metreküp, diğer yıllarda da 40 milyar metreküp gaz akışı taahhüt edilmiştir. 2014 yılında Ukrayna’da başlayan ayaklanmalardan sonra iki taraf ilk defa ekonomik önemi büyük bir anlaşma için bir araya gelmiştir. İki ülke ilişkilerinin zayıflığı düşünüldüğünde, Rusya’nın Nord Stream 2 ve Türkiye üzerinden geçecek doğalgaz boru hatlarına verdiği önem anlaşılabilir.
1.4 Yamal – Avrupa
2000 kilometreden daha uzun olan bu hat Rusya, Belarus, Polonya ve Almanya topraklarından geçmektedir. İnşasına 1994 yılında başlanan boru hattı, 2006 yılında yıllık maksimum kapasitesi olan yaklaşık 33 milyar metreküpe ulaşmıştır.
1.5 Türkiye’ye ve Türkiye Üzerinden Avrupa’ya Uzanan Doğal Gaz Boru Hatları
mavi akım boru hattı
Rusya’dan Türkiye’ye gelen 2 doğal gaz boru hattı mevcuttur. Bunlardan ilk yapılan Mavi Akım’dır. 1200 km’den uzun olan mavi akım, yıllık 16 milyar metreküp doğalgaz taşıma kapasitesindedir. Boru hattı Mayıs 2002’de bitirilmiş ve ilk gaz akışı Şubat 2003’te başlamıştır.
Mavi akım sadece Türkiye’nin doğal gaz ihtiyacını karşılamayı hedefler. Türk Akımı ise hem Türkiye’nin hem de Güney ve Güneydoğu Avrupa’ya gaz sağlamayı amaçlamaktadır. Yıllık kapasitesi 31.5 milyar metreküp olan bu boru hattı iki fazdan oluşmaktadır. 2017 yılında inşasına başlanmıştır. Yıllık 15.75 milyar metreküp gaz taşıma kapasitesindeki ilk faz Türkiye’nin doğalgaz talebini karşılamak için tasarlanmış. Ocak 2020’de ilk gaz akışı sağlanmıştır. Türk akımının devreye girmesiyle beraber Ukrayna, Moldovya, Romanya, ve Bulgaristan üzerinden Türkiye’ye doğal gaz sağlayan Batı Hattı’nın da kullanımı sona ermiştir.
2.Kuzey Afrika’dan Avrupa’ya Giden Boru Hatları
Cezayir’den, Libya’dan 2019 yılında boru hatları ile 26,8 milyar metreküp doğalgaz Avrupa’ya ihraç edilmiştir. Bu miktar ise Avrupa’nın toplam boru doğalgazı talebinin yaklaşık %5.6’sını oluşturmaktadır.
Cezayir’i ve Libya’yı Avrupa’ya bağlayan 4 adet doğalgaz boru hattı bulunmaktadır. Bunlar; Magreb,-Europe, Medgaz, Transmed, ve Green Streamdir. Magreb-Europe Cezayir’den Fas’a uzanarak Cebelitarık’ı geçerek İspanya’ya bağlanmaktadır. 1996 yılında hizmete girmiş ve yıllık 8,5 milyar metreküp doğal gaz taşıma hacmine sahiptir. Medgaz ise Cezayir’in Akdeniz kıyısında bulunan Benisaf’tan geçerek İspanya’nın Akdeniz kıyısında bulunan Almeria’ya bağlanmaktadır. 2011’den beri operasyonel olan boru hattı yıllık 8 milyar metreküp doğal gaz taşıma kapasitesine sahiptir. Transmed Cezayir’den Tunus’a oradan da İtalya’nın Sicilya Adası’na uzanan boru hattıdır. Green Stream Libya’dan İtalya’nın Sicilya Adası’na bağlanan boru hattıdır ve yıllık kapasitesi 8 milyar metreküptür.
3.Azerbaycan’dan ve İran’dan Avrupa’ya Giden Boru Hatları
Azerbaycan gazını Avrupa’ya ihraç eden Güney Gaz Koridoru, birbirine bağlı 3 boruhattı sisteminden oluşmaktadır. Güney Kafkasya Boru Hattı, TANAP (Trans Anatolia Natural Gas Pipeline) TAP’dır (Trans Adriatic Pipeline).
Güney Kafkasya Doğalgaz Boru Hattı Temmuz 2018’de yıllık 23 milyar metreküp doğalgaz taşıma kapasitesine erişmiştir. Ayrıca gerekli görülmesi halinde yıllık 31 milyar metreküp taşıma hacmine çıkartılabilecektir. TANAP’ın başlangıç kapasitesi yıllık 16 milyar metreküptür. 2026 yılında bu kapasitenin 31 milyar metreküpe çıkması planlanmaktadır. TAP’ın başlangıç kapasitesi ise 10 milyar metreküptür. Fakat 2.fazının da tamamlanmasıyla kapasitenin 20 milyar metreküpe çıkartılması planlanmaktadır. İlk gaz akışı 2020 sonu itibariyle başlamıştır.
Güney Gaz Koridoru’nun tam kapasiteye ulaşması ve TAP ile taşınan doğal gazın tamamının talep edilmesi halinde, Azerbaycan doğal gazından 20 milyar metreküp Avrupa’ya, 11 milyar metreküp de Türkiye’ye akacaktır. Toplam 31 milyar metreküp taşıyacak hacme ulaşılacaktır. Böylesi bir senaryo 2019 verileri ile değerlendirilirse; proje, Türkiye’nin yıllık boru doğal gazı talebinin yaklaşık 3’te birini karşılar. Avrupa Bölgesi’nin doğalgazı talebinin ise yaklaşık olarak %6,5’ini tek başına karşılayabilir hale gelebilir. Azerbaycan doğalgazını ülkemize getiren bir başka hat da Bakü Tiflis Erzurum hattıdır. Bakü Tiflis Ceyhan Petrol Boru Hattı ile aynı güzergahı kullanan hat Azerbaycan’dan çıkarak, Gürcistan üzerinden ülkemize gelmektedir.
İran’ın ise Avrupa Bölgesi’nde doğalgaz ihraç ettiği tek ülke Türkiye’dir. 2019 yılında Türkiye İran’dan 7,4 milyar metreküp boru doğal gazı satın almıştır. 1966’da Türkiye-İran arasında imzalanan yıllık 10 milyar metreküp doğalgaz tedarik edilmesi anlaşması imzalanmıştır. Süreç 2001 sonunda iki ülke arasında inşa edilen 1491 km uzunluğundaki boru hattından ilk gaz akışı ile sonuçlanmıştır.
Rusya Avrupa Doğal Gaz Boru Hatları
Kaynak:https://www.dogalgaz.com.tr/
15/02/2022