Petrolün yaşamımızdaki yeri elbet yadsınamaz. Oluşumu ile büyüleyici bir yolculuğu olan organik madde kullanım alanları ile de bizleri şaşırtmaktadır. Enerjiden plastiğe, kozmetikten, sabuna, gübreden temizlik maddelerine dek 60,000 üründe kullanımıyla hayatımızdadır. Ancak petrolün transferi sırasında özellikle denizde gerçekleşen petrol tankeri kazaları maalesef çevre felaketlerine sebep olmakta ekolojik yaşamı tehdit etmektedir. Bir kaç ay bu kirlilik ile ilgili bilgi paylaşımı yapacağız. Bu konuda çok güzel bir çalışması olan Cumhuriyet Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü öğretim görevlisi Prof.Dr Nazan YALÇIN ERİK’in makalesi bize ışık olacak.
Ülkemizde de yaşanmış olan petrol tankeri kazaları ile ilgili bir derleme bize kronolojik bir hatırlatma olacaktır. 2010 Meksika Körfezi’ndeki Deepwater Horizon petrol platformundaki patlama bir filme konu olmuş olup seyrettiğinizde belgesel tadı verse de yaşanan şiddeti hissettirir niteliktedir.
1973 – 2014 DÜNYA’DAKİ VE ÜLKEMİZDEKİ ÖNEMLİ PETROL TANKERİ VE PLATFORM KAZALARI
1973 – İspanya’nın kuzeybatı kıyısında, Andros Patris’in omurgasında açılan 15 metrelik bir çatlak nedeniyle yaklaşık 50.000 ton petrol döküldü.
1975 – Jacob Maersk’in Leixos Limanında (Portekiz) dibe oturması makine dairesinde bir patlamaya ve bütün geminin ateş almasına neden oldu. Dökülen petrol 20 mil uzunluğundaki sahili ve balıkçılık alanlarını kirletti ve toplam 88.000 ton petrol denize döküldü.
1976 – Urquiola, İspanya`da La Coruna’ya doğru girerken dibe oturdu. 108.000 tonluk petrol sızıntısını patlamalar ve yangın izledi. Yayılan kirlilik özellikle kabuklu deniz canlılarına zarar verdi.
1977 – Honolulu`dan 300 mil uzakta Hawaiian Patriot’un omurgasında 100 feet’lik bir çatlak oluştu. Petrolün denize sızması, büyük bir patlamaya neden oldu. Bir kişi öldü ve dökülen 99.000 ton petrol adalardan uzağa sürüklendi.
1978 – Amaco Cadiz, kötü hava koşullarında Fransa’nın kuzey sahillerinde kaza yaptı. Gemi karaya oturduktan sonra 223.000 ton petrol döküldü.
1979 – Betelgeuse, İrlanda’daki Bantry Limanı’nda petrol boşaltırken havaya uçtu. 64.000 ton petrol döküldü ve 50 kişi öldü.
1979 – Atlantic Empress, Hindi Adalarının batısındaki Tobago açıklarında Aegean Captain ile çarpıştı. Gemiler çarpışmadan sonra ateş aldı. Kaza 29 ölümle sonuçlandı ve Atlantic Empress taşıdığı 270.000 ton ham petrolle battı. Aynı zamanda Aegean Captain’dan da şiddetli sızma oldu.
1979 – Burrnah Agate, yük gemisi Mimosa ile Teksas açıklarında çarpıştı. Kazayı haftalarca süren yangın ve patlamalar izledi. Yaklaşık 10.000 ton petrol döküldü ve yandı. 32 kişi yaşamını kaybetti.
1979 – 93.000 ton petrol taşıyan Independenta tankeri ile kuru yük gemisi Evrialy, İstanbul Boğazı’nın güneyinde çarpıştı. Independenta’nın mürettebatından 42 kişi öldü ve gemi yanmaya devam ederek sahile sürüklendi. 94.000 ton petrolün 30.000 tonu yanarken, kalanı denize yayıldı ve 5.5 km’lik bir alanda yoğun kirlenme etkisi oluştu.
1983 – Assami, 53.000 ton petrol ile yüklüyken, Muscat Umman açıklarında önemli bir kaza geçirdi ve petrol denize yayıldı.
1983 – İspanya`ya doğru yol alan Castillo de Bellver, Körfez’den yüklediği 250.000 ton hafif ham petrolle, Saldanya Körfezi, Güney Afrika açıklarında alev aldı. Gemi büyük bir patlamadan sonra battı, üç kişi öldü ve petrol kıyıdan uzağa doğru sürüklendi.
1985 – Nova, İran’ın 20 mil güneyinde, Körfez mevkiinde 70.000 ton petrol kaybı vererek battı.
1988 – Odyssey, Nova Scotia’nın 700 mil açığında 132.000 ton petrol kaybederek battı.
1989 – tarihinde Exxon Valdez, Alaska Körfezi yakınlarında Prince William Sound açıklarındaki buzdağından kurtulmak isterken kayalıklara çarptı ve 306 bin varil ham petrol denize döküldü. Çıkan fırtına petrolün güneye doğru yayılmasına sebep oldu, kazanın 56. günü 870 km uzaklıktaki kıyı şeritleri bile petrole bulanmıştı. Bir yıl içinde milyonlarca kuş yok oldu, balık ve diğer birçok deniz canlılarının ölümüne sebep oldu (Şekil 6).
1989 – Kharg V, Afrika’nın kuzey batı sahili açıklarında 70.000 ton ham petrol dökerek patladı.
1991 – İtalya’nın Genova limanından dökülen 1 milyon varil petrol Akdeniz’de meydana gelen en büyük çevre kirlenmesi olarak tarihe geçti.
1991 – Kuveyt petrol yangınları; Körfez Savaşı sırasında Kuveyt’i işgal eden Irak askerî birliklerinin, ülkedeki 750’nin üzerinde petrol kuyusunu ateşe vermesi ile başladı . Petrol kuyularının çevresinde yer alan mayınlar sebebiyle itfaiye ekipleri gönderilemediğinden yangınlar giderek kontrolden çıktı. Gün başına yaklaşık 6 milyon galonluk (950.000 m3) petrol kaybı yaşandı. Ancak 10 ay gibi bir sürenin ardından söndürülebilen yangınlar, ülkede büyük bir çevre felaketine yol açtı.
Facia 260.000 ton petrol kaybı
1991 – ABT Summer, Angola’nın 700 mil açığında 260.000 ton petrol kaybı ile battı.
1991 – Ro-Ro gemisi Moby Prince, 80.000 ton hafif ham petrol taşıyan Agip Abzurro’ya Livarno İtalya’da demirlenmiş haldeyken çarptı. Arabalı vapur ateş aldı ve 143 kişi öldü. Yangın yedi gün devam etti ve orta dereceli deniz kirliliği geniş bir alanı etkiledi.
1991 – 144.000 ton ham petrol yüklü MT Haven, Cenova açıklarında demirlemişken ateş aldı ve seri patlamalar geçirdi. Petrolün çoğu yangın sırasında tükendi, fakat 10.000 tonun üzerinde petrol ve yanmış petrol artığı çevreye yayıldı.
1992 – Aegean Sea, La Coruna İspanya’da kötü hava koşullarında dibe oturdu. Gemi ikiye bölündü ve ateş aldı. 74.000 ton petrol döküldü ve büyük ölçüde çevresel zarar oluştu.
1993 – MV Braer, İngiltere’nin kuzeyindeki Shetland Adalarının kayalıklarına çarparak parçalandı. 85.000 tonu bulan tüm petrol aktı ve balıkçılık alanları ile çevreye büyük zarar verdi; kıyıya uçan toz halindeki petrol serpintisi de çiftlik alanlarını kirletti.
1994 – İstanbul boğazında Nassia ve Shipbroker kazalarının meydana gelmesi, 29 denizcinin ölümü ve 20.000 ton petrolün boğaza yayılması ile sonuçlandı.
1996 – Sea Empress, Milford Haven (İngiltere)`de karaya oturdu. 65.000 ton petrol denize döküldü. Kıyı şeridine ve balıkçılığa ciddi boyutlarda zararlar verdi.
1997 – Tuzla Limanı’nda DWT TPAO tankerine onarım yapılırken çok büyük bir patlama oldu ve yangın çıktı. Tankerdeki ham petrol ve yağ, Tuzla Aydınlık Koyu’na yayılarak ciddi boyutlarda deniz ve çevre kirliliğine neden oldu.
1999 – Volganeft-139 tanker kazasında gemi ikiye bölündü. 3086 ton petrol Florya ve Marmara denizine yayıldı. Benzer tipte bir nehir gemisi olan Volganeft-248 de 1999 yılında İstanbul boğazına girerken battı ve 1200 ton petrol denizine döküldü.
1999 – Erika tankeri fırtınanın da etkisiyle parçalandı, 20.000 ton ağır petrol denize yayılarak Biskay körfezini ve Fransa kıyılarını tahrip etti, 150.000 deniz kuşu öldü. Ekosisteme etkisi nedeniyle Fransa tarihinin en kötü petrol faciası olarak tanımlandı.
2002 – Gotia adlı gemiden 25 ton yakıt İstanbul Boğazı, Haliç ve Marmara’ya yayıldı. 2003 Svyatov Panteleymon, 423 ton yakıtla Anadolu fenerinde kayalara vurdu ve petrolü denize yayıldı.
2003 – Tasman Spirit’in Umman Denizindeki kazasında 12.000 ton üzerinde petrol döküldü. 16 km’lik sahil şeridi kirlendi.
2004 – Athos 1, Delaware nehrinde (ABD), 265.000 galon (yaklaşık 860 ton) ham petrol sızıntısına neden oldu.
2004 – MV Selendang Ayu, Batı Alaska’da karaya oturdu, gemi ikiye bölündü ve 1.560 ton petrol denize döküldü.
2005 – Mısır’ın kuzeyinde 44 mil açığında Singapur yük gemisi ile Marshall Adaları bandıralı petrol tankerinin çarpışması sonucu meydana gelen kazada, 15000 varil ham petrol Akdeniz’e döküldü.
30.000 kuş telef oldu
2007 – Cosco Busan, yoğun sisten dolayı San Francisco körfezinde köprüye çarptı ve 58.000 galon fuel-oil yayıldı. Buna benzer bir kaza aynı bölgede 11 yıl önce The Cape Mohican’dan yaklaşık 40.000 galon fuel-oilin yayılmasına neden olmuştu.
2007 – Vinç mavnası ile M/V Hepei Spirit Güney Kore kıyılarında çarpıştı ve 2.8 milyon galon ham petrol denize döküldü. Taen kasabasının batısında 160 kilometrelik bir sahil şeridini etkileyen büyük çaplı bir kirlilik oluştu.
2007 – Rusya’nın güneyindeki Karadeniz ile Azor denizini bağlayan Kerch boğazında şiddetli fırtına nedeniyle bir petrol tankeri dahil olmak üzere 11 gemi battı. Kaza nedeniyle 30.000 kuş petrole bulaşarak telef oldu ve ağır yakıtın denize dökülmesiyle deniz tabanında birikerek canlılara büyük zarar verdi.
2010 – MT Bunga Kelana 3, Singapur Boğazı’nda yük gemisi ile çarpıştı. 2.000 ton petrol denize döküldü.
2010 – Meksika Körfezi’ndeki Deepwater Horizon petrol platformundaki patlama sonucunda 11 işçi hayatını kaybetti ve 757 milyon litreden fazla petrol denize yayıldı.
2010 – MSC Chitra, Jawaharlal Nehru Limanında başka gemi ile çarpıştı. Ortalama 600 ton petrol döküldü.
2013 – Tayland petro kimya şirketi PTT Global Chemical’a ait kıyı ötesi boru hattında sızıntı meydana geldi ve toplam 50 bin litre civarında ham petrolün aktığı belirtildi.
2013 – 29 Mart 2013’de ExxonMobil boru hattı ile Kanada ağır ham petrollerinin Athabasca sahasından taşınması sırasında boruların bir kısmı yırtıldı. Yaklaşık 1,900 m3 petrol ve su karışımı yayıldı. Bu alandaki evler ve yaşam alanları büyük zarar gördü.
2014 – Shela Nehrinde (Sundarbans, Bangladeş), 350,000 litre petrol taşıyan Southern Star VII isimli tanker devrildi. Petrol yaklaşık 350 km2 lik alana yayıldı.
KAYNAK
TÜRKİYE JEOLOJİ MÜHENDİSLERİ ODASI
Nazan YALÇIN ERİK
Cumhuriyet Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü, 58140 Sivas
4 eylül 2024